انتخاب مدل تصمیم گیری چند معیاره از میان مدل‌های ANP، AHP و TOPSIS که همگی روش‌هایی برای تصمیم‌گیری چند معیاره (MCDM) هستند که فرآیند ارزیابی و رتبه‌بندی گزینه‌های جایگزین را بر اساس معیارهای متعدد انجام میدهند. با این همه، آنها تفاوت هایی در مفروضات، ساختارها و رویه های خود دارند. در اینجا یک مقایسه مدل تصمیم گیری چند معیاره مختصر از این مدل ها انجام داده ایم:
- فرایند سلسله مراتبی تحلیلی (AHP) فرض می‌کند که مسئله تصمیم‌گیری می‌تواند به صورت سلسله مراتبی با هدف، معیارها و جایگزین‌ها ساختاربندی شود. هر عنصر در سلسله مراتب مستقل از عناصر دیگر است. AHP از مقایسه های زوجی برای اندازه گیری وزن معیارها و ترجیحات گزینه ها استفاده می کند. AHP برای استفاده ساده و آسان است، اما ممکن است پیچیدگی و وابستگی متقابل مشکلات دنیای واقعی را نشان ندهد.
- فرایند شبکه تحلیلی (ANP) تعمیم AHP است که امکان نمایش مسئله تصمیم گیری را به صورت شبکه ای با بازخورد و وابستگی در بین عناصر فراهم می کند. ANP همچنین از مقایسه‌های زوجی برای اندازه‌گیری وزن‌ها و ترجیحات استفاده می‌کند، اما تأثیر عناصر بر یکدیگر را نیز در نظر می‌گیرد. ANP می تواند مشکلات پیچیده و پویا را مدیریت کند، اما ممکن است به داده ها و محاسبات بیشتری نسبت به AHP نیاز داشته باشد.
- تکنیک ترجیح اولویت بر اساس شباهت به راه حل ایده آل (TOPSIS) فرض می کند که بهترین جایگزین، گزینه ای است که از نظر معیارها به راه حل ایده آل نزدیک ترین و از راه حل منفی-ایده آل دورتر باشد. TOPSIS از یک رویکرد مبتنی بر فاصله برای رتبه بندی گزینه ها بر اساس نزدیکی نسبی آنها به راه حل های ایده آل استفاده می کند. TOPSIS کارآمد و سازگار است، اما ممکن است روابط و اولویت های خبرگان را منعکس نکند.
این مقایسه مدل تصمیم گیری چند معیاره را می توان با روش های دیگر مانند منطق فازی برای مقابله با عدم قطعیت و ابهام در فرآیند تصمیم گیری ترکیب کرد. برای مثال، مدل ANP-Fuzzy-TOPSIS و مدل AHP-Fuzzy TOPSIS رویکردهای ترکیبی هستند که از اعداد فازی برای بیان مقایسات و ترجیحات خبرگان استفاده می کنند. این مدل ها می توانند دقت و استدلال فرآیند تصمیم گیری MCDM را بهبود بخشند.
انتخاب مدل مناسب برای مسئله شما به عوامل مختلفی بستگی دارد، مانند ماهیت و ساختار مسئله، تعداد و نوع معیارها و گزینه‌های جایگزین، در دسترس بودن و کیفیت داده‌ها، ترجیحات و قضاوت‌های خبرگان، و محاسبات. همچنین الزامات تحلیلی مدل هیچ پاسخ قطعی برای این سوال وجود ندارد.
راهنمای جامع انتخاب مدل تصمیم گیری چند معیاره
- اگر مسئله شما می تواند به صورت یک سلسله مراتب ساده با گزینه های مستقل بیان شود و اولویت های واضح و ثابتی دارید، می توانید از مدل AHP استفاده کنید. درک و کاربرد این مدل آسان است و می تواند هم معیارهای کیفی و هم کمی را کنترل کند. با این حال،
- اگر مسئله شما شامل بازخورد و همبستگی در بین گزینه ها است، یا در قضاوت‌های خود عدم قطعیت و ابهام دارید، ممکن است لازم باشد از مدل ANP یا یک نسخه ترکیبی فازی مدل AHP استفاده کنید. مدل ANP می تواند پیچیدگی و پویایی مسائل دنیای واقعی را به تصویر بکشد، اما ممکن است به داده ها و محاسبات بیشتری نسبت به مدل AHP نیاز داشته باشد.
- اگر مسئله شما با مجموعه ای از معیارها و گزینه ها قابل تعریف است و برای هر معیار و جایگزین داده های عددی دارید، می توانید از مدل TOPSIS استفاده کنید. این مدل کارآمد و سازگار است و می تواند گزینه ها را بر اساس نزدیکی نسبی آنها به راه حل های ایده آل رتبه بندی کند. با این حال، اگر مسئله شما شامل مبادلات و ترجیحات بین معیارها و گزینه‌ها باشد، یا در داده‌های خود عدم قطعیت و ابهام دارید، ممکن است لازم باشد از یک مدل برنامه‌نویسی هدف یا یک نسخه ترکیبی فازی مدل TOPSIS استفاده کنید. این مدل‌ها می‌توانند ترجیحات و اولویت‌های تصمیم‌گیرندگان را منعکس کنند، اما ممکن است تأثیر و تعامل بین معیارها و گزینه‌ها را به تصویر نکشند.
همچنین می‌توانید مدل‌ها یا روش‌های مختلف را برای دستیابی به راه‌حل قوی‌تر و جامع‌تر ترکیب کنید. به عنوان مثال، می توانید از مدل AHP یا ANP برای تعیین وزن معیارها استفاده کنید و سپس از مدل TOPSIS برای رتبه بندی گزینه ها بر اساس معیارهای وزن دهی شده استفاده کنید. همچنین می‌توانید از منطق فازی، هوش مصنوعی، داده‌های بزرگ(big data) یا اینترنت اشیا (IOT) برای مقابله با عدم قطعیت، ابهام، پیچیدگی و پویایی مشکل خود استفاده کنید.
